Gevolgen op lange termijn

​

Iedere jongere ondergaat een normale aanpassingsperiode na het meemaken van een ouderlijke echtscheiding. Een echtscheiding wordt dan ook door sommige ervaringsdeskundigen vergeleken met een waar rouwproces. De gevolgen op korte termijn, al variëren deze sterk van persoon tot persoon, komen bijgevolg in kleine of grote mate bij zo goed als ieder kind van gescheiden ouders tijdelijk voor. 

​

Echter blijkt uit onderzoek dat er ook vaak enkele gevolgen op lange termijn kunnen onderscheiden worden; 

​

• Grotere kans op een lager inkomen in het volwassen leven, alsook op een lagere scholingsgraad,

• Grotere kans op het zelf meemaken van een echtscheiding met een partner,

• Hoger risico op het ontwikkelen van een depressieve stoornis en bijkomend een hogere kans op het beroep doen op hulpverlening,

• Minder sterke band met beide ouders in het volwassen leven,

• Hanteren van minder succesvolle conflicthanteringsstrategieën in het volwassen leven. (Meddens, sd)

​

Ernstige gevolgen

​

We haalden reeds aan dat conflict de grootste risicofactor in het ontwikkelen van psychologische problemen betreft. Vechtscheidingen en/of aanhoudend conflict na de echtscheiding hebben dan ook het meest doordringende effect op de jongeren.

​

Wanneer er geen gehoor of ondersteuning wordt geboden aan de jongere die een vechtscheiding meemaakt, kunnen er zich ernstige psychologische gevolgen ontwikkelen. We bespreken drie van de voornaamste, ernstige gevolgen. Hier blijkt nogmaals de nood aan het vroegtijdig herkennen en signaleren van een bemoeilijkte echtscheidingservaring.

​

Schadelijke parentificatie

​

Bij parentificatie gaat het om gezinsomstandigheden waarbij de jongere zich verantwoordelijk voelt voor het welzijn van de ouder. De jongere voelt zich geroepen taken en zorgen over te nemen die niet eigen zijn aan zijn/haar leeftijdsgroep. (Kinet, 2013)

​

Parentificatie is niet altijd schadelijk. Wanneer deze van korte duur is en de jongere erkenning en dankbaarheid voor zijn daden ervaart, leidt parentificatie niet noodzakelijk tot schade in de ontwikkeling van de jongere.

​

Dit is echter wel het geval wanneer de parentificatie langdurig aanhoudt en de jongere geen erkenning van de ouder ervaart. Deze schadelijke vorm van parentificatie kan leiden tot een negatief zelfbeeld, het niet goed voor zichzelf kunnen opkomen of net extreem voor zichzelf opkomen en het niet goed kunnen omgaan met leeftijdsgenoten. (D203: Jeugdige in de rol van ouder (parentificatie), sd)

​

Loyaliteitsconflicten

​

Loyaliteitsproblemen kunnen als ‘normaal’ worden beschouwd bij een ouderlijke echtscheiding. Het is namelijk niet makkelijk als jongere loyaal of trouw te blijven aan beide ouders. Zeker niet wanneer deze in een vechtscheiding elkaar keer op keer in een slecht daglicht plaatsen.

​

Voor de jongere is het belangrijk de goedkeuring te hebben van de ene ouder om het fijn te mogen hebben bij de andere ouder. Indien dit niet het geval is, kan er zich een loyaliteitsconflict binnenin de jongere ontwikkelen. Deze laatste krijgt het gevoel een kant te moeten kiezen, iets wat tot grote innerlijke spanning leidt en schadelijk kan zijn voor de identiteitsbeleving en het zelfbeeld van de jongere.

​

Daar een kind het gevoel heeft dat een stuk van elke ouder in zichzelf wordt weerspiegeld, ervaart deze bij sterk conflict tussen de ouders het gevoel alsof een deel van zijn/haar identiteit door de ene ouder wordt afgewezen. Ook het zelfbeeld van de jongere kan een deuk ervaren wanneer hij/zij qua uiterlijk sterk lijkt op één van de ouders. Het voortdurende zwartmaken en neerhalen van deze ouder door de andere partij kan ervoor zorgen dat de jongere zich met deze verwijten begint te associëren.

​

PAS; Parental Alienation Syndrome

​

Te heftige loyaliteitsconflicten binnenin de jongere kunnen leiden tot ouderverstoting of oudervervreemding, voortaan aangegeven met de Engelse term Parental Alienation Syndrome (PAS).

​

Bij het ontstaan van PAS zijn twee componenten van belang;

​

• De ene ouder probeert bewust of onbewust het kind zodanig te beïnvloeden dat de band met de andere ouder verbroken wordt. Het kan om echte hersenspoeling gaan, maar ook om regelmatige, subtielere vormen van beïnvloeding. (vb. de ene ouder overdrijft de tekortkomingen van de andere ouder of de ene ouder laat het kind denken dat de andere ouder een gevaarlijke partij is),

• Het kind wordt in die mate beïnvloedt dat het zelf gaat geloven dat de andere ouder slecht is. Het gevolg hiervan is dat het kind zelf negatieve uitspraken gaat doen over de andere ouder. (PAS – Ouderverstoting, sd)

​​

Deze laatste component kan tot uiting komen in volgende gedragingen van de jongere; het weigeren van contact met de ene ouder, het openlijk laten zien van haat en woede tegenover de ene ouder zonder dat deze gevoelens gebaseerd zijn op persoonlijke ervaringen, het vertellen van verhalen die niet kloppen, … (PAS – Ouderverstoting, sd)

​

Dit alles kent een hoge tol op het welbevinden van de jongere. Mogelijke gevolgen van PAS kunnen de volgende zijn;

​

• Het ontwikkelen van psychologische klachten (angst, depressie, agressie, psychosomatische reacties, etc. ),

• verminderd gevoel van eigenwaarde,

• verliezen van contact met eigen gevoelens,

• verminderde prestatie op intellectueel gebied,

• gebrekkige sociale ontwikkeling,

• verminderd vertrouwen in anderen,

• onlogisch redeneren,

• drugs en/of alcoholmisbruik,

• gebrekkige oplossingsvaardigheden,

• problemen inzake de identiteitsbeleving. (PAS – Ouderverstoting, sd)

​​

“Ik heb het moeilijk…” – signalen bij adolescenten

​

We vermeldden reeds de meerwaarde van de signaalfunctie van de leerkracht in dit groter geheel. Jongeren spenderen het merendeel van hun tijd op school door, in de klasgroep, omringd door hun peers en de leerkrachten. Het lijkt ons dan ook voordelig als leerkracht de signalen van een bemoeilijkte ervaring met een ouderlijke echtscheiding in het achterhoofd te houden en te kunnen herkennen. We spitsen ons bijgevolg toe op de signalen die de leerkracht in de klas gade kan slaan.

​

Het spreekt voor zich dat de reeds besproken, mogelijke, negatieve gevolgen op korte termijn van een ouderlijke echtscheiding een leidraad vormen voor de zichtbare signalen. We raden dan ook aan zicht te hebben op deze gevolgen en hun bijhorende gedragsveranderingen.

​

Deze gedragsveranderingen kunnen erg subtiel zijn of overduidelijk. Wordt er plots een probleem vastgesteld bij het opvolgen van taken of merkt u dat de jongere vaak uitgeput naar school komt? Heeft de jongere plots meer moeite met gezag of kan hij/zij zich veel moeilijker concentreren? Staart hij/zij doelloos naar buiten of leidt de jongere andere leerlingen af?

​

Al deze signalen kunnen een uiting geven aan hoe de jongere intern worstelt met een ouderlijke echtscheiding. Deze signalen kunnen echter in verband worden gebracht met tal van andere levensveranderingen. Wanneer u deze gedragsveranderingen opmerkt, kunt u bijgevolg best persoonlijk aftoetsen bij de jongere of deze iets over zijn/haar situatie kwijt wil.

​

U kunt mede letten op een plotse achteruitgang in scores, frequenter conflict met andere leerlingen en het vaker aangeven van lichamelijke klachten zoals buikpijn, hoofdpijn of misselijkheid.

​

Het is belangrijk te onthouden dat iedere jongere op een andere manier uiting geeft aan interne strijd en moeilijkheden.

​

Wat bij nieuw samengestelde gezinnen?

​

Bijkomend bij een ingrijpende ouderlijke echtscheiding kan ook een intrede in een nieuw samengesteld gezin een uitdaging vormen voor de jongere. Een aanpassingsreactie is hier volstrekt normaal.

​

Er werd reeds aangetoond dat deze aanpassingsperiode evenredig stijgt met het aantal stiefbroers en stiefzussen die aan de jongere worden geïntroduceerd. Ook de stiefouder kan de kans op een succesvolle overstap naar het nieuw samengesteld gezin aanzienlijk doen verhogen. Studies tonen aan dat een warme, betrokken, minder autoritaire stiefouder een erg positief effect heeft binnen de werking en slaagkans van een nieuw samengesteld gezin.

​

In het doemscenario waar een tweede echtscheiding tussen ouder en stiefouder plaatsvindt, werd vastgesteld dat de mogelijke, negatieve gevolgen voor de jongere zich duidelijker manifesteren. Het doormaken van een tweede echtscheiding voordat de jongere 18 jaar is, kent een nog groter nadelig effect op zijn/haar welzijn.

​

Verzachten en ondersteunen

​

Hoe kunt u de jongere nu gaan ondersteunen? De kern van de ondersteuning is er gewoonweg zijn voor de jongere. Uzelf aanspreekbaar en toegankelijk opstellen. Zo geeft u de jongere het gevoel dat hij/zij steeds bij iemand terecht kan, indien nodig. Het mentale effect van deze vaststelling doet wonderen voor de jongere zijn/haar draagkracht.

​

U kunt als leerkracht aan de hand van de tools die te vinden zijn op deze website een les ontwikkelen rond het thema ‘Echtscheiding’ waar de jongere zijn ervaringen mag delen en zo misschien steun vindt bij lotgenoten en zijn peers.

​

We adviseren de ouder om de jongere nooit te betrekken in een conflict tussen partners, alsook een goede samenwerking met de ex-partner na te streven. Het opstarten van een echtscheidingsbemiddeling of het opstellen van een ouderschapsplan kan hierbij helpen.

​

Tot slot raden we aan naar de jongere te luisteren. Te bevragen wat er in hen omgaat en waar zij een antwoord op willen. Nagaan wat hun gevoelens en behoeftes zijn, wat hun verzoeken zijn en hier samen mee aan de slag te gaan.

​